Αδριάνειο Υδραγωγείο
Κληρονομιά για το μέλλον
Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Cultural H.ID.RA.N.T.
Το πρόγραμμα Cultural H.ID.RA.N.T. (Cultural Hidden IDentities ReAppear through Networks of WaTer – Κρυμμένες πολιτιστικές ταυτότητες αναδύονται μέσα από δίκτυα νερού) του Δήμου Χαλανδρίου, αναδεικνύει το ρωμαϊκό Αδριάνειο υδραγωγείο, όχι ως μαυσωλείο της μνήμης, αλλά ως ζωντανή σχέση και υποδομή ενίσχυσης της τοπικής ευημερίας.
Η πρόκληση της ιστορίας και του μέλλοντος
Το Χαλάνδρι των 100.000 κατοίκων είναι ο μεγαλύτερος δήμος της βόρειας Αθήνας στην Περιφέρεια Αττικής. Τις τελευταίες δεκαετίες το Χαλάνδρι αναπτύχθηκε ως ένα μονοθεματικό κέντρο υπηρεσιών υπερτοπικού χαρακτήρα.
Μολονότι αυτή η προσέγγιση φιλοδοξούσε στην παροχή αναπτυξιακών λύσεων για την αναζωογόνηση της περιοχής, δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τις αναδυόμενες προκλήσεις σχετικά με την ευημερία των κατοίκων, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της πόλης.
Το πρόγραμμα Cultural H.ID.RA.NT αξιοποιεί το Αδριάνειο Υδραγωγείο, το μεγαλύτερο αρχαίο μνημείο στο Χαλάνδρι, ως μέσο ανάδειξης του τοπικού πολιτιστικού κεφαλαίου, της υλικής και άυλης κληρονομιάς και των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων της πόλης. Ως αντίβαρο στη λειτουργία της τελευταίας με όρους αγοράς, αναδεικνύει τα «κοινά» που υπάρχουν, με όχημα τη σχέση που οικοδομείται με το αθέατο υδραγωγείο και την επανένταξη του στην καθημερινότητα των κατοίκων.
Το Χαλάνδρι των 100.000 κατοίκων είναι ο μεγαλύτερος δήμος της βόρειας Αθήνας στην Περιφέρεια Αττικής. Τις τελευταίες δεκαετίες το Χαλάνδρι αναπτύχθηκε ως ένα μονοθεματικό κέντρο υπηρεσιών υπερτοπικού χαρακτήρα.
Μολονότι αυτή η προσέγγιση φιλοδοξούσε στην παροχή αναπτυξιακών λύσεων για την αναζωογόνηση της περιοχής, δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τις αναδυόμενες προκλήσεις σχετικά με την ευημερία των κατοίκων, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της πόλης.
Το πρόγραμμα Cultural H.ID.RA.NT αξιοποιεί το Αδριάνειο Υδραγωγείο, το μεγαλύτερο αρχαίο μνημείο στο Χαλάνδρι, ως μέσο ανάδειξης του τοπικού πολιτιστικού κεφαλαίου, της υλικής και άυλης κληρονομιάς και των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων της πόλης. Ως αντίβαρο στη λειτουργία της τελευταίας με όρους αγοράς, αναδεικνύει τα «κοινά» που υπάρχουν, με όχημα τη σχέση που οικοδομείται με το αθέατο υδραγωγείο και την επανένταξη του στην καθημερινότητα των κατοίκων.
Αρχαία κληρονομιά και πράσινες αναπλάσεις
Στο πλαίσιο αυτό η αρχαία διαδρομή του Αδριάνειου δεν αναδεικνύεται ως «τουριστική ατραξιόν». Το πρόγραμμα επαναφέρει στο προσκήνιο τη στενή σχέση των φυσικών πόρων με τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς δημιουργώντας «πολιτιστικούς κρουνούς». Πρόκειται για τόπους, όπως τα πηγάδια και τα ίχνη του Αδριάνειου, αλλά και δράσεις, άτομα, δίκτυα και συνεργασίες που συμβάλλουν στη δημιουργία πολιτιστικού κεφαλαίου σε όλη την πόλη.
Τέτοιοι τόποι είναι οι 4 περιοχές χωρικών παρεμβάσεων, στις οδούς: Ελ Αλαμέιν (Συνοικισμός), Γυφτοπούλου και παραρεμάτια ζώνη (Κέντρο), Κόδρου και Επτανήσου (Αγ. Βαρβάρα), που συνιστούν τη μεγαλύτερη ανάπλαση, έκτασης 21.400 τ.μ., που έχει γίνει στην πόλη, καθώς και τα 12 σχολεία που συμμετείχαν σε δράσεις του προγράμματος. Είναι επίσης οι ποικίλες πολιτιστικές δράσεις, π.χ. το HIDRANT festival, δημόσιες εκδηλώσεις και δίκτυα συμμετοχής πολιτών.
Τα φρεάτια του Αδριάνειου Υδραγωγείου αναδεικνύονται ως μνημεία και νέοι κοινόχρηστοι χώροι παραγωγής πολιτισμού. Δημιουργούνται πεζοδρομήσεις, δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας και 15.000 φυτεύσεις. Αναδύεται το στοιχείο του νερού μαζί με το πρασίνισμα των τεσσάρων σημείων και των σχολικών αυλών, για την αντιμετώπιση (τοπικά) των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Δημιουργία Τοπικού Αρχείου
Το Cultural H.ID.RA.NT συγκέντρωσε σε ένα ψηφιακό αποθετήριο το σύνολο των πηγών και καταγεγραμμένων πληροφοριών για το Αδριάνειο υδραγωγείο και τη σχέση του με την ιστορία του Χαλανδρίου. Οι βιωματικοί περίπατοι, η έρευνα τεκμηρίωσης, οι καταγραφές προφορικής ιστορίας και οι ιστορικές, αισθητηριακές χαρτογραφήσεις αποτέλεσαν επιπλέον πρωτογενείς πηγές.
Η επιστημονική επιμέλεια του υλικού αυτού οδήγησε στη δημιουργία του ψηφιακού αρχείου www.archalandri.gr, όπου για πρώτη φορά παρουσιάζονται σε έναν ιστότοπο όλα τα τεκμήρια που συλλέχθηκαν. Ακόμα ήδη έχει δημιουργηθεί ομάδα διαχείρισης του Τοπικού Αρχείου που θα αναλάβει τη συντήρηση, λειτουργία και επέκταση του μετά το τέλος του προγράμματος.
Καινοτόμο αστικό δίκτυο αρδευτικού νερού
Το Cultural H.ID.RA.N.T. αναδεικνύει τα φυσικά υδάτινα αποθέματα του κρυμμένου υδραγωγείου με στόχο την επαναξιοποίηση του, ως πηγής νερού εναρμονισμένης με το φυσικό κύκλο. Η ΕΥΔΑΠ κατασκευάζει το πρώτο αστικό αρδευτικό δίκτυο στην Ελλάδα, μήκους 4.000 μ., για το πότισμα κοινόχρηστων και ιδιωτικών κήπων και αυλών, συμβάλλοντας στην εξοικονόμηση 10.000 κ.μ. πόσιμου νερού και 25.000 κ.μ. νερού ετησίως.
Το πλέον φιλόδοξο κομμάτι του προγράμματος είναι η ανάπτυξη της Αδριάνειας κοινότητας νερού, από κατοίκους και φορείς πολιτών. Η κοινότητα αυτή, που θα συγκροτηθεί το προσεχές διάστημα, επιθυμούμε να αναλάβει την επιμέλεια του Αδριάνειου σαν κοινό πολιτιστικό, υδάτινο και αστικό πόρο με την ολοκλήρωση του προγράμματος. Όπως και την επίβλεψη της διανομής του νερού μέσω υδροφόρων, με την διοικητική υποστήριξη του Δήμου και με νέα ψηφιακά εργαλεία που ετοιμάζονται.
Το Αδριάνειο ως συμμετοχή και κοινότητα
Με τον τρόπο αυτό οι διαδρομές της ιστορίας, του νερού και του δικτύου του Αδριάνειου υδραγωγείου συνυφαίνονται με τις κοινότητες και τους κατοίκους του Χαλανδρίου. Η συμμετοχή των τελευταίων βρίσκεται στο επίκεντρο του Cultural H.ID.RA.N.T. Αυτό διασφαλίστηκε με εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού για την ανάδειξη του Αδριάνειου υδραγωγείου σε 12 σχολεία, συμμετοχικές δράσεις στις γειτονιές, ανοιχτά εργαστήρια και συνδιοργάνωση εκδηλώσεων με τοπικούς φορείς. Τρία από τα σχολεία συνεισέφεραν στο σχεδιασμό (του 7%) των αστικών αναπλάσεων, που τώρα υλοποιούνται και διαμορφώνουν τις αυλές και τον περίγυρό τους με βάση τις προτάσεις των μαθητών τους.
Η οργάνωση των παρεμβάσεων του προγράμματος μέσω συμμετοχικών διαδικασιών αποτέλεσε πολιτικά καινοτόμο εργαλείο για την ανάδειξη ενός ρωμαϊκού μνημείου υψηλής πολιτιστικής και φυσικής σημασίας και για τη δημιουργία της σχέσης του με την καθημερινότητα των ανθρώπων
της πόλης.
Το έργο των αναπλάσεων ύψους €5.096.330,51 συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Δήμο και το Πράσινο Ταμείο.
Το ρωμαϊκό Αδριάνειο Υδραγωγείο, το οποίο διατρέχει 8 δήμους της Αττικής, και το Χαλάνδρι, μεταξύ αυτών, αποτελεί ένα τεχνικό θαύμα της αρχαιότητας, παραμένοντας ενεργό 1.900 χρόνια μετά την κατασκευή του!
Η πρόταση του Δήμου Χαλανδρίου για την ανάδειξη του Αδριάνειου Υδραγωγείου επιλέχθηκε, από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, μεταξύ 222 αιτήσεων από 23 κράτη – μέλη!
Το βραβείο της κατηγορίας «Νερού» στα Greek Green Awards 2023, της έκθεσης Verde.tec, παρέλαβε ο δήμαρχος Χαλανδρίου Σίμος Ρούσσος. Το πρόγραμμα εξασφάλισε επίσης δύο υποψηφιότητες σε διεθνείς διαγωνισμούς καινοτομίας, ενώ οι εταίροι του έχουν προσκληθεί σε διεθνή φόρα χάραξης καινοτόμων πολιτικών για το νερό και τον πολιτισμό.
